Mỗi năm có khoảng 700.000 người ra khỏi hệ thống bảo hiểm xã hội, tương đương với số lượng người tham gia mới, theo cơ quan bảo hiểm xã hội (BHXH). Có những doanh nghiệp có hàng ngàn lao động nhưng số lao động đủ điều kiện nhận lương hưu chỉ tính trên đầu ngón tay. Nhiều bất cập được chỉ ra trong việc đóng-hưởng BHXH, đòi hỏi một sự cải cách toàn diện.
Người lao động, sau khi nghỉ việc, muốn nhận bảo hiểm xã hội một lần để chi tiêu cho những nhu cầu trước mắt. Ảnh: Minh Duy
|
Rất ít người nhận lương hưu
Chị Nguyễn Thị Vân, 35 tuổi, đã từng làm việc cho một công ty sản xuất linh kiện phục vụ ngành nhuộm tại khu công nghiệp Bắc Thăng Long. Chị cho hay, sau khi làm việc được gần 10 năm cho công ty Nhật Bản, chị đã phải tự xin thôi việc vì không thể chịu được cường độ làm việc cao như các đồng nghiệp trẻ. "Phải làm việc với các linh kiện nhỏ và tiếp xúc với hóa chất thường xuyên nên giờ mắt tôi đã kém đi rất nhiều, sức khỏe cũng không được như trước", chị Vân nói.
Sau khi nghỉ việc, chị Vân cho rằng với độ tuổi của mình sẽ khó có thể xin một công việc ở các công ty sản xuất khác. Tiền tích góp không có, trong khi nhu cầu chi tiêu thì vô số, tiền học của con, tiền chữa bệnh cho bố mẹ, tiền sửa nhà... "Tôi đã nhận BHXH một lần để chi tiêu cho những nhu cầu trước mắt", chị Vân nói.
Số người như chị Vân không phải là ít. Theo thống kê của Cơ quan BHXH Việt Nam, chỉ trong tháng 5-2018, đã có khoảng hơn 85.000 người hưởng trợ cấp BHXH một lần, đưa con số này trong năm tháng đầu năm lên gần 300.000 người. Thống kê những năm gần đây cho thấy, mỗi năm có khoảng 700.000 người ra khỏi hệ thống BHXH. Con số này gần bằng số lượng người mới tham gia vào hệ thống này. Như vậy cho thấy, nỗ lực mở rộng đối tượng tham gia BHXH trong thời gian qua thông qua hoạt động tuyên truyền về những lợi ích của BHXH gần như chưa phát huy tác dụng.
Tình trạng người lao động nhận BHXH một lần càng nặng nề dưới tác động của hiện tượng "thải loại" lao động ngoài 35 tuổi. Những người ở lứa tuổi này rất ít cơ hội được làm việc ở các nhà máy, trong khi lại phải chờ đợi quá lâu để được hưởng lương hưu. Ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng ban Quan hệ lao động, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam, khẳng định đây là một thực tế hiện nay thông qua khảo sát của Viện Công nhân Công đoàn và từ phân tích số liệu của Trung tâm Giải quyết trợ cấp thất nghiệp cho người lao động.
Ví dụ tại Hà Nội, trong tổng số 10.000 người lao động làm thủ tục nhận trợ cấp thôi việc, có hơn 90% là người trên 35 tuổi, thường làm trong lĩnh vực có điều kiện lao động khắc nghiệt như dệt may, da giày, thủy sản... Ông Quảng cho biết, vừa qua Hội đồng Tiền lương quốc gia đi khảo sát tại một công ty thủy sản ở tỉnh Hậu Giang, nơi này có khoảng 15.000 lao động nhưng bốn năm rồi ở đây chỉ có 1-2 người về hưu, còn lại là hưởng chính sách trợ cấp một lần.
Ngay cả nhiều người lao động có trình độ chuyên môn cao nhưng cũng không mặn mà với việc lĩnh lương hưu. Anh Vũ Tuấn Anh, 38 tuổi, trước đây là kỹ sư công nghệ thông tin tại một công ty Nhật Bản, sau khi nghỉ việc và chuyển sang làm tự do tại nhà, anh đã nhận trợ cấp một lần sau 10 năm tham gia đóng BHXH. Theo anh Tuấn Anh, lương hưu mà anh nhận được sau này khó có thể cao, chưa kể nếu tăng tuổi nghỉ hưu thì sẽ còn rất lâu anh mới nhận được lương hưu.
Vấn đề mà anh Tuấn Anh lo ngại cũng đã được đại biểu Vũ Tiến Lộc (Thái Bình) đưa ra trong phiên thảo luận của Quốc hội diễn ra cuối tháng 5 vừa qua. Theo ông Lộc, việc tăng tuổi nghỉ hưu mới là một khía cạnh của vấn đề cân đối thu chi của quỹ. Mặt khác cần quan tâm là nếu hiệu quả của quỹ, tỷ lệ sinh lời của quỹ không đủ bù đắp lạm phát, tốc độ tăng lương cơ bản, lương tối thiểu thì việc tăng tuổi nghỉ hưu cũng không giải quyết được vấn đề.
Bên cạnh BHXH bắt buộc, người lao động cũng không mặn mà tham gia BHXH tự nguyện. Theo ông Mai Đức Thắng, Phó trưởng ban Thu, BHXH Việt Nam, dù chính sách BHXH tự nguyện triển khai tới nay được 10 năm nhưng số lượng người đã tham gia và những người đã hưởng BHXH tự nguyện cho tới nay mới khoảng trên 300.000 người. "Đây là con số rất thấp", ông Thắng nói và cho rằng nguyên nhân là do thời gian đóng quá dài và các chế độ hưởng chưa hấp dẫn.
Cải cách toàn diện hệ thống BHXH
Từ những vấn đề bất cập, Nghị quyết 28 của Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII về cải cách chính sách BHXH đã được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ký ban hành vào ngày 23-5-2018. Theo đó, nhiều giải pháp được đưa ra nhằm mở rộng diện bao phủ, tăng tính hấp dẫn của quỹ BHXH cũng như tính hiệu quả đầu tư của quỹ này.
Mục tiêu mà nghị quyết đưa ra là đến năm 2021 có khoảng 35% lực lượng lao động tham gia BHXH; năm 2025 con số này là 45% và năm 2030 là 60%.
Để đạt được mục tiêu, nghị quyết đề ra việc sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm. Tất nhiên, khi thời gian đóng thấp xuống thì mức lương hưu nhận được cũng thấp hơn.
Ông Đỗ Ngọc Thọ, Phó trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH Việt Nam, nói: "Chúng ta hướng tới mở rộng diện bao phủ, hướng tới BHXH toàn dân với một khoản lợi ích khiêm tốn hơn thì vẫn tốt hơn là diện bao phủ hẹp như hiện nay và quyền lợi cao hơn". Để mở rộng diện bao phủ, ngoài thiết kế lại chính sách đóng - hưởng BHXH, nghị quyết còn đưa ra một số giải pháp nhằm hỗ trợ doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp hoạt động hiệu quả thì số lao động tham gia BHXH cũng sẽ tăng lên.
"Nghiên cứu sửa đổi, hoàn thiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp, chú trọng không chỉ các giải pháp xử lý hậu quả thông qua việc chi trả trợ cấp thất nghiệp, đào tạo đáp ứng yêu cầu của công việc mới, giới thiệu việc làm, mà cần chú ý thỏa đáng đến các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu tình trạng thất nghiệp thông qua việc hỗ trợ doanh nghiệp duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, bảo vệ việc làm cho người lao động", nghị quyết nêu.
Ngoài ra, việc mở rộng đối tượng tham gia chỉ có ý nghĩa khi khắc phục được tình trạng nhận trợ cấp BHXH một lần đang diễn ra rất phổ biến hiện nay. Theo nghị quyết, tiến tới sẽ quy định chặt chẽ hơn quy định hưởng chế độ BHXH một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng BHXH một lần.
Tại hội nghị tổng kết ngành lao động diễn ra đầu năm 2018, ông Doãn Mậu Diệp, Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội lấy ví dụ tại Trung Quốc, tỷ lệ đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất khoảng 28%, trong đó người lao động đóng 8%, doanh nghiệp đóng 20%.
Phần đóng của doanh nghiệp được hòa vào quỹ chung. Còn tỷ lệ 8% mà người lao động đóng được hạch toán vào tài khoản cá nhân. Khi lao động muốn rời khỏi hệ thống để nhận BHXH một lần, họ chỉ nhận được 8% mà họ đóng, còn 20% của doanh nghiệp đóng sẽ để lại quỹ để điều tiết, cân bằng lương hưu giữa những người ở lại.
Dù vẫn chưa biết Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội sẽ áp dụng biện pháp nào đối với tình trạng nhận BHXH một lần nhưng quy định của Trung Quốc có thể là một trong những giải pháp sẽ được tham khảo áp dụng trong thời gian tới.
Về hoạt động đầu tư quỹ BHXH, để tăng tính hiệu quả của quỹ này, nghị quyết cũng cho phép quỹ được đầu tư sang các lĩnh vực có khả năng sinh lời cao, từng bước và có lộ trình đầu tư một phần tiền nhàn rỗi của quỹ thông qua ủy thác đầu tư tại thị trường trong nước và quốc tế, đảm bảo an toàn, bền vững của quỹ. Hiện nay, phần lớn đầu tư của quỹ mới chỉ là mua trái phiếu chính phủ.
Theo Thời báo Kinh tế Sài Gòn