Sau khi dành được độc lập, Đảng lãnh đạo nhân dân miền Bắc xây dựng CNXH từ “cái nền” sản xuất nông nghiệp quy mô nhỏ bé, lạc hậu, khép kín trong từng khu vực,... khác hẳn với các điều kiện sẵn có của các nước Châu Âu, Liên Xô là quê hương của các nhà kinh điển Mác-Lênin. Vì vậy người nhấn mạnh “Hiện nay đứng về mặt xây dựng chủ nghĩa xã hội, tuy chúng ta đã có những kinh nghiệm dồi dào của các nước anh em, nhưng chúng ta không thể áp dụng những kinh nghiệm ấy một cách máy móc, bởi vì nước ta có những đặc điểm riêng của ta” (Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.8, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.498-499); “Ta không thể giống Liên Xô, vì Liên Xô có phong tục tập quán khác, có lịch sử địa lý khác... ta có thể đi con đường khác để tiến lên chủ nghĩa xã hội” (Sđd, t.8, tr.227).
Tư tưởng đấy của Bác đã được các nhà cách mạng Việt Nam qua các thế hệ luôn thấm nhuần và một trong những người học trò xuất sắc của Bác đó chính là Đại tướng Nguyễn Chí Thanh.
Đại tướng Nguyễn Chí Thanh xuất thân từ gia đình trung nông, khi cha ông mất sớm ông đã phải bỏ học đi làm tá điền kiếm sống nuôi gia đình. Tuy nhiên cả cuộc đời của Đại tướng không bao giờ ngưng nghỉ việc học, nhờ đó khi được giao trọng trách ở nhiều lĩnh vực khác nhau ông đều hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, để lại dấu ấn sáng chói cho đến ngày nay.
Cuộc đời hoạt động Cách mạng của Đại tướng trải qua nhiều cương vị khác nhau với những trách nhiệm rất khác nhau. Từ cách mạng tháng 8/1945 đến năm 1949 Đồng chí đã trải qua các cương vị như bí thư xứ ủy Trung bộ, rồi bí thư tỉnh ủy Thừa Thiên, Bí thư Phân khu ủy Bình - Trị - Thiên, Bí thư Liên khu ủy khu IV. Năm 1950, Đồng chí được phân công phụ trách Ban Tuyên huấn Trung ương, được bầu làm Chủ tịch Liên đoàn Thanh niên Việt Nam tháng 2/1950. Tháng 7/1950, Đồng chí được điều động vào Quân đội, giữ chức vụ Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, Phó Bí thư Tổng Chính ủy. Tháng 2/1951, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng tổ chức tại Tuyên Quang, Đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được Trung ương bầu vào Bộ Chính trị.
Năm 1961, miền Bắc đang trong quá trình hợp tác hóa mạnh mẽ, nông nghiệp trở thành mặt trận hàng đầu, Đồng chí được giao nhiệm vụ Trưởng ban Công tác nông thôn Trung ương tiền thân của Ban Kinh tế Trung ương ngày nay. Đang là một đại tướng nhà binh, chuyển sang một lĩnh vực khác hẳn nhưng Đại tướng đã để lại một tấm gương sáng chói về sự cống hiến hết mình cho sự nghiệp cách mạng, về tinh thần cầu thị học hỏi từ thực tiễn để khái quát hóa thành lý luận, về vận dụng lý luận phù hợp với thực tiễn của ta.
Đồng chí Nguyễn Chí Thanh (đầu tiên, bên phải) cấy lúa với bà con xã viên Hợp tác xã Chiến Thắng, xã Lý Ninh, tháng 1-1962. Ảnh tư liệu
Tuy thời gian được Đảng giao trực tiếp phụ trách mảng nông nghiệp và nông thôn không dài, nhưng Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đã có những cống hiến quan trọng, góp phần tạo nên luồng gió mới trên đồng ruộng miền Bắc, xây dựng miền Bắc trở thành hậu phương vững chắc trong những năm tháng cả nước bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đầy hi sinh gian khổ.
Trong thời gian này Đại tướng đã xắn quần lội ruộng cùng nông dân để cùng hiểu những gì đang trói buộc nền sản xuất nước nhà, những gì đang làm cho phong trào hợp tác hóa nông thông còn “trầm trầm, …kém phấn khởi”[1]. Hình ảnh một vị Đại tướng, ủy viên Bộ Chính trị chất phác, gần gũi với nông dân, cùng làm, cùng ăn, cùng ở với bà con nông dân, ngồi chăm chú lắng nghe, ghi chép ý kiến của những người dân đã có sức thuyết phục hơn vạn ngàn lời kêu gọi. Chỉ sau 1 năm đã có hơn 1000 hợp tác xã nông nghiệp cam kết cùng thi đua (phong trào “Gió Đại phong”), phong trào phát triển nông nghiệp nông thôn đã lan rộng trên khắp cả nước dưới ngọn cờ của Đảng.
Trong chỉ đạo và lãnh đạo phong trào Đại tướng luôn sát sao, cụ thể chi tiết. Những điểm yếu, khuyết điểm trong hoạt động sản xuất nông nghiệp được Đại tướng kịp thời phát hiện và thẳng thắn chỉ rõ trên báo đài để cho cả nước cùng rút kinh nghiệm, như: “gặt hái còn lề mề, gieo và chăm sóc mạ không được tốt, không kịp thời, cày ngõ còn chậm chạp, vùi xới cây công nghiệp còn lơ là, chăm sóc trâu, bò, lợn, gà chưa đượ chú ý…”[2]. Đại tướng nhận định những khiếm điểm đó trước mắt có thể chưa gây ra tác hại bao nhiêu nhưng thái độ và cách làm ấy sẽ đến hậu quả lâu dài về sau.
Rất trân trọng lắng nghe, xông pha học hỏi từ thực tiễn, nhưng Đại tướng hoàn toàn không phải là người theo chủ nghĩa kinh nghiệm. Đại tướng cho rằng muốn phát triển nông nghiệp cần phải đưa tri thức và khoa học vào trong sản xuất nông nghiệp và đã mở cuộc vận động cải tiến quản lý hợp tác xã. Theo đề nghị của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Bộ Chính trị đã quyết định đưa cán bộ từ trung ương về từng hợp tác xã để hướng dẫn cách thức quản lý và làm nông nghiệp khoa học, để đưa tri thức khoa học vào cuộc sống. Những bài học trong chỉ đạo và lãnh đạo phong trào phát triển nông nghiệp đã được Đại tướng đã khái quát hóa thành “10 kinh nghiệm lớn về công tác chính trị và tư tưởng trong các tổ chức Đảng ở nông thôn và trong Hợp tác xã nông nghiệp” đăng trên báo Nhân dân để phổ biến cho khắp cả nước.
Sự kết hợp giữa kinh nghiệm thực tiễn và tri thức khoa học, được sự chỉ đạo sâu sát, trực tiếp của người đứng đầu mặt trận nông nghiệp theo đường lối của Đảng, nông thôn miền Bắc trong những năm 1960 đã có sự thay đổi vượt bậc. Tổng sản lượng lương thực năm 1961 đạt 5,8 triệu tấn, tăng 8,8% so với năm 1960, khai hoang thêm 30 vạn ha. Năm 1961 có 31.827 hợp tác xã, trong đó có 8.043 hợp tác xã bậc cao và 23.784 hợp tác xã bậc thấp. Trên cơ sở đó, đến năm 1965, có 88,8% số hộ nông dân lao động vào hợp tác xã nông nghiệp (31.651 hợp tác xã), trong đó có 71,7% số hộ lên hợp tác xã bậc cao (19.035 hợp tác xã bậc cao)[3]. Diện tích, năng suất và tổng sản lượng đều tăng, tốc độ bình quân hàng năm về giá trị tổng sản lượng nông nghiệp là 4,1%, trồng trọt và chăn nuôi đều phát triển khá3.
Chỉ trong vòng 3 năm nắm cương vị trưởng Ban Công tác nông thôn Trung ương nhưng với tinh thần làm việc lăn xả, đi sâu đi sát thực tế, nắm chắc lý luận và kiến thức khoa học Đại tướng đã tích lũy cho mình được khối lượng kiến thức đồ sộ về phát triển nông nghiệp. Những dấu ấn ông để lại trên cương vị này đã thực sự thổi luồng gió mới trên ruộng đồng, góp phần hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước, nhân dân tin tưởng giao phó. Ngay từ thời kỳ ấy lúc chiến tranh chống Mỹ còn vô cùng ác liệt nhưng Đại tướng đã nghĩ đến chiến lược phát triển nông nghiệp nước ta sau giải phóng và bắt đầu chắp bút viết Đề cương “Chiến lược phát triển nông nghiệp sau giải phóng”[4]. Đề cương này vẫn được Đại tướng dành thời gian sửa chữa bổ sung trong thời gian chiến đấu trực tiếp tại chiến trường miền nam với cương vị Bí thư Trung ương Cục kiêm Chính ủy quân giải phóng miền Nam. Những ấp ủ còn dang dở của Đại tướng đã được các thế hệ lãnh đạo sau này tiếp thu và phát triển đóng góp vào sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế nước ta ngày nay.
Sự ra đi đột ngột của Đại tướng là tổn thất vô cùng to lớn đối với Đảng ta, đối với cách mạng Việt Nam và đặc biệt là với ngành nông nghiệp Việt Nam. Ông ra đi để lại niềm tiếc thương vô hạn trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta. Nhưng Đại tướng đã để lại cho hậu thế không chỉ những tư tưởng vượt thời đại chỉ đạo về nông nghiệp nông dân nông thôn mà còn là tấm gương sáng ngời về người cộng sản trung kiên hết lòng tận tụy vì nước vì dân, như nhà thơ Tố Hữu đã viết về Ông.
“…Cứ nghĩ như Anh vẫn sống hoài
Mặt hiền như ruộng lúa nương khoai
Hai con mắt đỏ, bừng như lửa
Cái miệng cười tươi, sáng dặm dài...
Ở đâu nghèo đói, gọi xung phong
Lon nước, mo cơm lội khắp đồng
Ở đâu tiền tuyến, kêu Anh đến
Tay súng tay cờ, lại tiến công!
Anh vẫn là Anh những sớm trưa
Của quê hương, dãi nắng dầm mưa
Đẩy cày cách mạng, vai không mỏi!
Gặt mấy mùa vui, vẫn muối dưa...”
(Trích bài thơ “Một Con Người” của nhà thơ Tố Hữu viết ngày 7/7/1967)
[1] Lời bác Hồ căn dặn đồng chí Nguyễn Chí Thanh khi đồng chí được cử sang lãnh đạo chỉ đạo nông nghiệp trong cuốn “Nguyễn Chí Thanh của chúng ta”.
[2] “Chống tư tưởng chủ quan thỏa mãn, quyết dành thêm một vụ mùa thắng lợi”, của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh trên báo Nhân dân. Trích trong ĐẠI TƯỚNG NGUYỄN CHÍ THANH TỔNG TẬP, Nhà xuất bản Quân Đội Nhân Dân, 2023
[3] Số liệu thống kê Việt Nam thế kỷ XX, quyển 1. Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2004, tr.273
[4] Nguyễn Chí Thanh - Vị Đại tướng nông dân (qdnd.vn) Báo Quân đội Nhân dân online
T.S. Nguyễn Tú Anh, Ban Kinh tế Trung ương