Thành quả sau hơn 30 năm Đổi mới đang tạo ra thế và lực vững chắc, tạo niềm tin và động lực cho một khát vọng về mức tăng trưởng nhanh hơn của Việt Nam trong giai đoạn đến năm 2030 và những thập niên tiếp theo. Nhưng đi cùng với đó là những ảnh hưởng tiêu cực đến mức tiêu thụ năng lượng, đòi hỏi phải có quyết tâm chính trị rất cao không để điều này làm tổn thương đến sự độc lập, tự chủ của nền kinh tế đất nước.
Ảnh minh họa
Phát triển năng lượng là trọng tâm trong các bản chính sách phát triển kinh tế - xã hội ở tất cả các quốc gia trên thế giới. Tính chất chiến lược đặc biệt quan trọng của những chính sách phát triển năng lượng được thể hiện qua sự nối tiếp nhau qua những bản chính sách với khoảng thời gian 10 năm, 20 năm, thậm chí 30 năm. Những bản chính sách tầm cỡ và ý nghĩa chiến lược về phát triển năng lượng đều thể hiện rõ hai nội dung. Một là, phải cung cấp đầy đủ năng lượng cho phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo lượng dự trữ trong trường hợp khẩn cấp, thiên tai, chiến tranh; Hai là, định hướng phát triển bền vững, lâu dài với những điểm nhấn quan trọng.
Đến nay, Việt Nam đã xây dựng được kịch bản rất chi tiết cho chiến lược phát triển năng lượng đặt trong bối cảnh quốc tế có tính cạnh tranh quyết liệt và thực thi chiến lược tăng trưởng xanh trong việc cắt giảm khí nhà kính, phát huy mạnh mẽ công cụ thị trường và tiềm năng sẵn có, nhất là nguồn lực trong nước để có đủ khả năng đáp ứng nhu cầu năng lượng trong nước và tiến tới không lệ thuộc vào những nguồn năng lượng nhập khẩu mà nước ta có tiềm năng phát triển.
Kỳ vọng sẽ tạo ra những phát triển đột phá
Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách và sự quan tâm đầu tư, hỗ trợ ngành năng lượng về nhiều mặt với phương châm "năng lượng phải đi trước một bước". Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 26-KL/TW, ngày 24/10/2003 về Chiến lược và quy hoạch phát triển ngành điện lực Việt Nam; Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2007 về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2020,tầm nhìn đến năm 2050. Nhờ có chủ trương, đường lối lãnh đạo đúng đắn của Đảng và sự hưởng ứng, vào cuộc của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp cùng toàn xã hội, trong những năm qua, ngành năng lượng nước ta nói chung và ngành điện lực nói riêng đã có những bước phát triển nhanh, tương đối đồng bộ trong tất cả các phân ngành, lĩnh vực,bám sát định hướng và đạt được nhiều mục tiêu cụ thể đề ra.
Tuy vậy, ngành năng lượng Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế, yếu kém. Trước yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của giai đoạn 10 năm 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đòi hỏi phải có những quan điểm, chủ trương, đường lối, chính sách mới cho phát triển ngành năng lượng quốc gia. Vì vậy, Bộ Chính trị đã giao Ban Kinh tế Trung ương chủ trì tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết số 18, Ban cán sự đảng Bộ Công Thương chủ trì tổng kết 15 năm thực hiện Kết luận số 26. Tại phiên họp ngày 20/12/2019, Bộ Chính trị đã cho ý kiến đối với Báo cáo tổng kết của hai Đề án, giao Ban Kinh tế Trung ương chủ trì, trên cơ sở kết quả nghiên cứu của các Đề án để xây dựng trình Bộ Chính trị ban hành một Nghị quyết chung về định hướng chiến lược phát triển năng lược quốc gia, trong đó có nội dung về phát triển ngành điện lực.
Trên cơ sở dự thảo Nghị quyết do Ban Kinh tế Trung ương xây dựng, Bộ Chính trị đã cho ý kiến hoàn thiện. Ngày 11/02/2020, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 55-NQ/TW về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Trên cơ sở Nghị quyết này, Đảng đoàn Quốc hội sẽ lãnh đạo nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện pháp luật để tạo thuận lợi cho phát triển năng lượng quốc gia; Ban cán sự Đảng Chính phủ sẽ lãnh đạo xây dựng và triển khai Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia và các chiến lược phát triển các phân ngành năng lượng, Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia, Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia(Quy hoạch điện VIII) cùng với các chính sách, kế hoạch, đề án cho phát triển ngành năng lượng nói chung và ngành điện lực nói riêng trong thời gian tới.
Qua nắm bắt tình hình cho thấy, Nghị quyết 55 được các bộ,ngành, địa phương, cộng đồng doanh nghiệp, các nhà đầu tư, các chuyên gia trong nước và quốc tế đánh giá cao; việc triển khai thực hiện tốt Nghị quyết này kỳ vọng sẽ tạo ra những phát triển đột phá cho ngành năng lượng Việt Nam trong thời gian tới.
Một trong những quan điểm quan trọng cho phát triển ngành năng lượng theo Nghị quyết 55, đó là phát triển năng lượng quốc gia phải phù hợp với thế chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xu thế hội nhập quốc tế nhanh chóng xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch.
Thực tế, Nghị quyết 18 đã nhắc đến yêu cầu phát triển năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước, phục vụ cho mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Ta đã có nhiều thành tựu nhưng để hoàn thành mục tiêu thì cần quyết liệt hơn nữa, nếu không sẽ không thay đổi được mô hình tăng trưởng và nguy cơ dẫm vào bẫy thu nhập trung bình, không đạt được mục tiêu phát triển.
Bởi mục tiêu chúng ta đặt ra là trở thành nước có thu nhập trung bình cao với thu nhập bình quân đầu người khoảng 6000-– 8000 USD/ người. Để đạt được, chúng ta cần tăng trưởng trung bình từ nay đến năm 2030 đạt khoảng 6,5 đến 7%/ năm. Mục tiêu đến năm 2020 hoàn thành công nghiệp theo hướng hiện đại, với mức thu nhập trung bình cao. Do đó, năng lượng đi trước một bước thì phải tăng trưởng trên dưới 10%, tức là ta cần 150 tỉ USD, tức trung bình mỗi năm cần 15 tỉ USD. Tỉ trọng lớn quá, nhu cầu năng lượng, đầu tư như vậy cần có áo mới, cơ chế chính sách mới, mà đối với ngân sách và đất nước ta, đây là con số rất lớn.
Khuyến khích tư nhân nhưng không xem nhẹ vai trò của DN nhà nước
Tại Hội nghị Báo cáo viên Trung ương tháng 5-2020 quán triệt Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đồng chí Nguyễn Văn Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Kinh tế Trung ương nhấn mạnh: Nghị quyết 55 đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để các thành phần kinh tế, đặc biệt là kinh tế tư nhân tham gia phát triển năng lượng. Nghị quyết loại bỏ mọi biểu hiện của bao cấp, độc quyền, cạnh tranh không bình đẳng thiếu minh bạch trong ngành năng lượng. Theo đó, chỗ nào cần bảo đảm quốc phòng an ninh cũng như đảm bảo những vấn đề cốt yếu về an ninh năng lượng quốc gia thì chỗ đấy nhà nước phải làm. Còn những khác chúng ta có thể giao tư nhân làm, khuyến khích tư nhân tham gia.
"Trong phát triển ngành điện chúng ta phải thấm nhuần quan điểm này, không có tư nhân không thể phát triển ngành điện nhanh được, không có nhà nước thì không thể thực hiện tốt an ninh năng lượng và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Chúng ta phải phối hợp hết sức nhuần nhuyễn cái này trong phát triển ngành điện", đồng chí Nguyễn Văn Bình nói.
Đồng chí Nguyễn Văn Bình cũng nhấn mạnh quan điểm nghiên cứu, ứng dụng những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để chuyển đổi số ngành năng lượng, xây dựng các nhà máy điện và lưới điện thông minh; từng bước làm chủ công nghệ hiện đại, tiến tới tự chủ sản xuất được phần lớn các thiết bị năng lượng; coi việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, bảo vệ môi trường là quốc sách quan trọng và trách nhiệm của toàn xã hội.
Linh Thùy