Du lịch có vị trí quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, mang lại nguồn thu 726 nghìn tỷ đồng, chiếm 8% GDP (2019), dự báo đạt tỷ trọng 10% GDP (2025). Sự bùng phát của dịch Covid-19 lan rộng tới 215 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đã khiến ngành Du lịch Việt Nam bị tổn thất nặng nề. Tuy nhiên, Việt Nam là quốc gia Đông Nam Á đầu tiên đã khống chế được dịch bệnh[2] và du lịch được dự báo là ngành phục hồi nhanh nhất.

Ảnh minh họa

1.Du lịch Việt Nam dưới tác động dịch Covid -19

Ngành du lịch bị thiệt hại nặng nề nhất trong lịch sử du lịch Việt Nam (cả du lịch quốc tế và du lịch nội địa) do tác động của Covid 19. Gần như toàn bộ các doanh nghiệp du lịch ngừng hoạt động, hàng trăm ngàn lao động nghỉ việc (3+4/2020). Thiệt hại nhất là ngành hàng không, khách sạn, lữ hành, nhà hàng do sụt giảm mạnh lượng du khách quốc tế và khách Trung Quốc tới Việt Nam. Theo Bộ KHĐT, Trung Quốc luôn đứng đầu trong tổng lượng khách quốc tế đến Việt Nam, chiếm tỷ trọng cao nhất so với các thị trường khách lớn khác như Nhật Bản, Mỹ, Đài Loan, trung bình khoảng 30% trong cơ cấu khách quốc tế đến Việt Nam.

Ngành giao thông vận tải, trong đó, vận tải hàng không chịu ảnh hưởng nhiều bởi khách quốc tế sử dụng hàng không của Việt Nam chiếm gần 80%. Khách Trung Quốc đến Việt Nam bằng đường hàng không chiếm 70% (2019). Các dịch vụ vận tải đường bộ, đường sắt… cũng chịu tác động tiêu cực khi hoạt động thương mại và du lịch sụt giảm, khách đi lễ hội giảm. Các dịch vụ hỗ trợ vận tải cũng giảm như dịch vụ quản lý bay, dịch vụ cảng hàng không đều bị ảnh hưởng.

Tác động của Covid 19 tới ngành du lịch là đa chiều. Nếu du lịch phát triển mạnh có thể kéo rất nhiều ngành nghề khác đi lên. Ngược lại, du lịch "hắt hơi" thì các lĩnh vực khác cũng "sổ mũi" theo do du lịch là một lĩnh vực kinh tế tổng hợp của nhiều ngành.  Covid 19 tác động đến du lịch Việt Nam theo 3 xu hướng:

Thứ nhất, sụt giảm khách du lịch Trung Quốc. Trung Quốc là thị trường khách lớn nhất của du lịch Việt Nam. Năm 2019 Việt Nam đón 18 triệu lượt khách quốc tế thì du khách Trung Quốc chiếm hơn 5,8 triệu, khoảng 32% tổng số khách du lịch đến Việt Nam. Khách du lịch Trung Quốc đến Việt Nam giảm mạnh, các hoạt động vận chuyển hàng hóa liên quan đến Trung Quốc cũng sẽ giảm do nhu cầu tiêu dùng của Trung Quốc thấp hơn và hoạt động sản xuất bị hạn chế

 Thứ hai, sụt giảm khách quốc tế tại châu Á và Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Do châu Á là khu vực có khả năng lây nhiễm cao hơn so với những điểm đến du lịch khác. Khu vực Đông Nam Á vốn có tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm CAGR- (Compunded Annual Growth Rate)[3] luôn đạt mức ấn tượng trong vòng 10 năm từ sau khủng hoảng tài chính châu Á (2009-2019) sẽ phải đối diện với sụt giảm khách quốc tế tương đối lớn.

Thứ ba, cầu du lịch trong nước cũng sụt giảm mạnh. Do đa số người dân có xu hướng tránh đi đến những địa điểm tập trung đông người như sân bay, trạm tàu, trạm xe buýt và các nhà hàng, khu vực vui chơi giải trí. Việc hoãn, huỷ bỏ các cuộc họp, hội nghị để phòng tránh sự lây lan của dịch bệnh đã dẫn tới giảm lượng khách du lịch MICE[4], khách doanh nghiệp, nhóm khách đoàn, khách công tác và cả các đối tượng khách lẻ.

Tất cả những thiệt hại cho ngành du lịch khó đo đếm và chắc chắn vượt hơn nhiều con số 7 tỉ USD[5] (1+2/2020) như dự báo của Tổng cục Du lịch. Thiệt hại ban đầu của việc dừng các đường bay đến Trung Quốc là hơn 10.000 tỉ đồng[6]. Nếu ngành du lịch phục hồi tháng 7.2020, tổng thiệt hại tài chính do Covid-19 gây ra cho ngành hàng không lên tới 196 triệu USD. Thông thương đường sắt và hàng không với Trung Quốc bị giảm khiến Việt Nam không thể nhận được đúng thời gian giao nhận nguyên vật liệu, sản phẩm từ Trung Quốc, ảnh hưởng đến thời hạn giao hàng cho bên thứ ba.

Doanh thu của các doanh nghiệp du lịch lữ hành giảm mạnh, doanh thu ngành hàng dịch vụ ăn uống và lưu trú lần lượt giảm 9,6% và 27,8% (I/2020)[7]. Số doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ lưu trú và ăn uống tăng 29,3% (I/2020) so với cùng kỳ năm 2019. Khoảng 80-90% doanh nghiệp lữ hành nhỏ và vừa tạm dừng hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng.

2. Giải pháp kích cầu ngành du lịch hậu Covid - 19: Mặc dù Việt Nam đã khống chế được dịch Covid 19[8], song để du lịch phục hồi và phát triển, cần phải thực hiện hàng loạt các giải pháp đồng bộ sau:

 Thứ nhất, lập kế hoạch tiếp thị và quảng bá tích cực ngành du lịch: Thành tích chống dịch của Việt Nam là cơ hội tuyệt vời để quảng bá, tạo ra nhu cầu với du lịch Việt Nam. Quảng bá du lịch là cách nhanh nhất để lan tỏa đến khách du lịch quốc tế, thu hút lượng lớn khách du lịch toàn cầu trong thời gian ngắn. Kích cầu thông qua giảm giá dịch vụ, tặng quà… Thực hiện chiến lược xúc tiến quảng bá phù hợp để phục hồi, thu hút khách du lịch đến với Việt Nam, khẳng định Việt Nam là nơi an toàn cho bạn bè quốc tế tham quan và trải nghiệm.

Áp dụng dịch vụ miễn visa du lịch, kéo dài thời hạn visa, giảm lệ phí visa. Tiếp tục mở rộng tiếp thị tới các thị trường tiềm năng.  Xem xét miễn thị thực visa 30 ngày cho công dân Úc, Newzealand, Châu Âu và Bắc Mỹ - Những quốc gia chưa được hưởng quyễn lợi miễn giảm. Việc mở văn phòng xúc tiến du lịch nước ngoài tại Anh (18/2/2020) chắc chắn sẽ là yếu tố thúc đẩy phát triển cho ngành du lịch Việt Nam.

Thứ hai, hỗ trợ cho các doanh nghiệp du lịch. Miễn giảm các khoản đóng góp bảo hiểm y tế và xã hội cho doanh nghiệp du lịch, giảm lãi suất vay ngân hàng cho các doanh nghiệp có nguồn tài chính vững chắc nhưng đang gặp vấn đề về dòng tiền tạm thời do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Các tổ chức tín dụng hỗ trợ cho hơn 44.000 khách hàng bị ảnh hưởng bởi Covid-19 (trong đó có doanh nghiệp du lịch) với dư nợ khoảng 222.000 tỷ đồng thông qua các biện pháp như: cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi vay các khoản nợ hiện hữu, giảm lãi vay các khoản vay mới, miễn giảm các loại phí, triển khai các chương trình, sản phẩm tín dụng. Hỗ trợ doanh nghiệp du lịch phát hành "phiếu mua tour" có thời hạn 12-18 tháng tương đương các tour đã đặt cho khách hàng nhưng không thể đi vì dịch Covid-19; Áp dụng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, người lao động mất việc làm trong cơ sở lưu trú du lịch. Khuyến khích các doanh nghiệp khởi nghiệp đầu tư xây dựng các sản phẩm du lịch sáng tạo tối ưu hoá lợi thế địa phương. Triển khai gói hỗ trợ tín dụng 250.000 tỉ đồng (tương đương 10,5 tỉ đô la Mỹ) cho các doanh nghiệp. Bộ Tài chính cũng hỗ trợ gói 30.000 tỉ đồng (tương đương 1,2 tỉ đô la Mỹ)[9].

Bên cạnh việc khuyến mãi, các doanh nghiệp cần đầu tư thêm sản phẩm du lịch mới, chú trọng đào tạo, nâng cao kỹ năng của nhân viên để nâng cao chất lượng dịch vụ, tính chuyên nghiệp. Đặc biệt thực hiện tốt việc bảo đảm an toàn cho du khách để tạo niềm tin. Bởi sau dịch bệnh, tâm lý sợ nhiễm bệnh vẫn là nỗi lo. Do đó, yếu tố an toàn cần được quan tâm.

Thứ ba, kích cầu thị trường du lịch nội địa. Việt Nam đang có tỷ trọng lớn về nguồn khách nội địa với khoảng 82,5% tổng lượt khách trong năm 2019. Khách nội địa sẽ là nhóm khách đầu tiên phục hồi trở lại. Để thúc đẩy du lịch nội địa, cần tăng cường các chuyến bay nội địa và tàu hỏa đến các điểm du lịch chính. Việc này vừa giúp vực dậy ngành giao thông - mạch máu của nền kinh tế vừa tạo điều kiện thúc đẩy ngành du lịch nội địa khôi phục. Ngoài chuyện giảm giá, làm phong phú lịch trình tour du lịch thì mảng ẩm thực cần hết sức lưu tâm bởi tâm lý người Việt rất thích được thưởng thức ẩm thực đặc trưng vùng miền.

Thực hiện các gói kích cầu tiêu dùng, trong đó có kích cầu người tiêu dùng trong nước sử dụng dịch vụ du lịch; tập trung vào phân khúc khách du lịch kết hợp kinh doanh, giải quyết công việc; triển khai xây dựng Trung tâm điều hành du lịch thông minh phục vụ chuyển đổi số ngành Du lịch. Đầu tư nhiều hơn vào giải pháp truyền thông số cho các phương án truyền thông xúc tiến du lịch, thay cho các kênh truyền thông cũ như tổ chức roadshow, hội chợ, xúc tiến vốn khó đo lường hiệu quả và không còn phù hợp với xu hướng thị trường. 

Nguyên tắc cơ bản của chương trình kích cầu là đảm bảo an toàn cho du khách, giảm giá các dịch vụ để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tất cả du khách có điều kiện đi du lịch, giảm giá nhưng không giảm chất lượng dịch vụ; tăng thêm dịch vụ bổ sung nhưng không tăng giá để đảm bảo hấp dẫn cho du khách. Khi khôi phục được du lịch nội địa thì các hoạt động sẽ liên tục tạo ra việc làm, thu nhập, tạo sự lan tỏa cho nền kinh tế. Dự báo, thị trường du lịch nội địa có thể tăng 95% trong 7 tháng cuối năm 2020.

Thứ tư, phục hồi du lịch quốc tế: Cơ cấu lại thị trường khách du lịch quốc tế. Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa thị trường khách du lịch quốc tế bởi nếu chỉ trông chờ vào khách thị trường Trung Quốc và Hàn Quốc sẽ không bền vững về lâu dài. Tập trung quảng bá khách đến và đi tại các thị trường hết dịch, nhất là phân khúc khách du lịch kết hợp kinh doanh, giải quyết công việc. Việc xử lý dịch Covid-19 nhanh chóng và hiệu quả giúp biến Việt Nam thành điểm du lịch ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương được ưa thích hơn so với các quốc gia như Thái Lan, Singapore, Hồng Kông và Úc.

Để phục hồi du lịch quốc tế - chỉ chiếm 17% ​​trong số 103 triệu khách du lịch tại Việt Nam năm 2019, cần có chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho khách du lịch đến Việt Nam như:  tăng tần suất, mở thêm đường bay đến các thị trường quốc tế, miễn thị thực, miễn giảm phí thị thực nhập cảnh. Kích cầu khách du lịch quốc tế thì vấn đề visa cần được quan tâm. Bổ sung thêm giải pháp visa hài dạn song phương với Australia, New Zealand, Nhật Bản. Kế hoạch mở văn phòng xúc tiến du lịch nước ngoài đầu tiên của Việt Nam tại London (Anh) ngày 18/2 sẽ là yếu tố thúc đẩy phát triển cho ngành du lịch Việt Nam.

Để khách du lịch quốc tế được thuận lợi sau Covid, Việt Nam cần tạo cho du khách quốc tế ấn tượng về điểm đến an toàn từ khách sạn, quy trình thủ tục. Không chỉ đưa ra tiêu chí an toàn mà còn phải lựa chọn thị trường an toàn. Vì vậy, cần có những hỗ trợ dành riêng cho các doanh nghiệp du lịch, kích cầu trực tiếp từ nội địa đến quốc tế. Ưu tiên tại các thị trường Đông Nam Á, Ấn Độ, Nga, Australia và châu Âu. Thông điệp "Du lịch Việt Nam an toàn" ngành du lịch đang thực hiện sẽ là tiền đề tạo uy tín lâu dài với du khách, đem đến hình ảnh Việt Nam mới mẻ, hấp dẫn.

Thứ năm, mở rộng liên kết hợp tác quốc tế về du lịch.  Hợp tác quốc tế về du lịch đóng vai trò quan trọng để tăng cường hội nhập, mở rộng kết nối và thúc đẩy hợp tác thực chất.  Hợp tác quốc tế về du lịch cần được đa dạng hóa như lồng ghép hoạt động hợp tác song phương và đa phương, tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, kết hợp sự kiện quốc tế với xúc tiến quảng bá để tranh thủ thu hút đầu tư, tạo nguồn lực phát triển du lịch. Tập trung khai thác thị trường du lịch Trung Quốc, Hàn Quốc vì dịch bệnh ở các quốc gia này đã được khống chế. Hợp tác cùng với Trung Quốc và Hàn Quốc tạo ra vùng du lịch biệt lập  để giúp du lịch Việt Nam vượt lên Thái Lan. Việt Nam đang ở vị trí mới so với Thái Lan trong việc thu hút du khách Trung Quốc và Hàn Quốc thời hậu COVID-19[10].Việt Nam chỉ mất 7 năm để tăng từ 6 triệu lượt du khách lên 15 triệu, trong khi Thái Lan mất 15 năm. Bên cạnh đó, tiếp tục mở rộng sang thị trường du lịch Nga, Tây Âu và Ấn Độ, tăng cường truyền thông để quảng bá hình ảnh về đất nước và con người Việt Nam với bạn bè quốc tế.

Nhiều quốc gia ở châu Âu tạo bong bóng du lịch bằng cách liên kết với nhau để thúc đẩy du lịch quốc tế. Vì vậy, Việt Nam cũng có thể thu hút du khách quốc tế nhanh và đơn giản bằng cách tạo ra "bong bóng du lịch"[11] cho du khách riêng kiểu Việt Nam. Anh đã đạt được thỏa thuận với Pháp để mở lại đường bay quốc tế. EU cũng đang đàm phán giữa các nước với nhau. Đây là cách tiếp cận nhanh nhất để mở lại hàng không quốc tế sớm. Để hợp tác phát triển du lịch thì đầu mối đứng ra dàn xếp, thương thảo với những quốc gia khác là Bộ Ngoại giao, Giao thông vận tải, Y tế. Chính phủ cần tạo điều kiện thuận lợi cho khách quốc tế tới Việt Nam, nới rộng chính sách miễn, giảm thị thực, mở thêm các đường bay quốc tế. Với sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ, doanh nghiệp, địa phương và nhân dân, ngành du lịch sẽ nhanh chóng phục hồi sau đại dịch.

Tóm lại, hợp tác quốc tế luôn là một trong những ưu tiên của du lịch, với trọng tâm đẩy mạnh hội nhập, đa dạng hóa hợp tác quốc tế và chủ động tìm kiếm các cơ hội, nguồn lực đầu tư phát triển du lịch.  Năm 2020 là năm Chủ tịch ASEAN của Việt Nam sẽ mang đến cơ hội tốt để ngành Du lịch phối hợp với các ngành khác cùng thúc đẩy hợp tác toàn diện nội khối ASEAN và mở rộng quan hệ với các quốc gia đối tác. Đây cũng là cơ hội để Du lịch Việt Nam nói chung và các địa phương nói riêng quảng bá hiệu quả hình ảnh văn hóa, thiên nhiên và con người thân thiện tới các đoàn đại biểu, doanh nghiệp và báo chí quốc tế, tạo ấn tượng tốt đẹp và góp phần vào thành công chung của Năm Chủ tịch. Mục tiêu của ngành du lịch Việt Nam phấn đấu thuộc nhóm 3 quốc gia dẫn đầu trong khu vực Đông Nam Á và 50 quốc gia có năng lực cạnh tranh du lịch hàng đầu thế giới (2025), hướng đến lọt top 30 quốc gia có năng lực cạnh tranh du lịch hàng đầu và doanh thu 135 tỷ USD từ khách du lịch năm 2030.

Với việc xúc tiến, quảng bá, triển khai nhiều gói kích cầu với khách nội địa và quốc tế, giới thiệu các điểm đến an toàn và kiểm soát tốt dịch bệnh nhằm duy trì sự tin tưởng của du khách. Ngành du lịch Việt Nam có thể phải mất tới hai năm hoặc dài hơn để hoàn toàn hồi phục, nhưng rõ ràng, có nhiều cơ sở để lạc quan tin tưởng vào những bước tiến ngoạn mục của ngành công nghiệp không khói Việt Nam trong tương lai.

Tài liệu tham khảo chính:

Cường, Trần (2020), Đa phương hóa, đa dạng hóa hợp tác quốc tế để phát triển Du lịch Việt Nam, Tạp chí Du lịch số 1+2/2020.

Đat Nguyen (2020), Tourism firms hibernate as Covid-19 fight rages; https://e.vnexpress.net/news/business/industries/tourism-firms-hibernate-as-covid-19-fight-rages-4072740.html

Nhật Minh (2020), Vietnamese travelers to benefits from post-Covid-19 tourism incentives; https://vietnamnet.vn/en/travel/vietnamese-travelers-to-benefits-from-post-covid-19-tourism-incentives-641894.html

Huyen Nguyen (2020), Du lịch Việt Nam: Cơ hội phát triển rộng mở sau dịch COVID-19; https://laodong.vn/thi-truong/du-lich-viet-nam-co-hoi-phat-trien-rong-mo-sau-dich-covid-19-799108.ldo

PGS.TS. Phạm Thị Thanh Bình