Kinh tế Nhà nước (KTNN) là khái niệm mở, nội hàm rộng, bao quát toàn bộ cơ cở vật chất - kinh tế thuộc sở hữu toàn dân do nhà nước đại diện và thống nhất quản lý dưới nhiều dạng, như: Các DNNN 100% vốn nhà nước đã chuyển đổi hình thức theo Luật DN và phần vốn, tài sản nhà nước trong các doanh nghiệp khác đang hoạt động theo Luật DN.
Các quỹ và tài sản quốc gia khác (tài chính và phi tài chính) thuộc sở hữu nhà nước và các cơ quan hành chính, sự nghiệp, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp hoạt động chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước (các cơ quan quản lý hành chính nhà nước từ Trung ương đến địa phương, các đơn vị sự nghiệp công lập và bán công về nghiên cứu khoa học, giáo dục, y tế, văn hoá, thể dục thể thao…, cũng như các đơn vị, tổ chức chính trị - xã hội và các tổ chức xã hội nghề nghiệp; đặc biệt, KTNN bao gồm cả đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý…
Với nội hàm và quy mô đó, KTNN đã, đang và sẽ tiếp tục thực sự đóng vai trò chủ đạo (theo nghĩa vật chất-tài chính) trong toàn bộ đời sống kinh tế-xã hội quốc gia, mà không có bất cứ khu vực kinh tế nào khác đủ lớn mạnh để có thể cạnh tranh và thay thế. Đồng thời, cần hiểu đúng để không đồng nhất KTNN với DNNN, nhất là nhầm lẫn vai trò chủ đạo của KTNN với với vai trò của các DNNN-giữ vị trí then chốt và là một lực lượng vật chất quan trọng của KTNN- mà Nghị quyết số 11 và 12-NQ/TW ngày 3/6/2017 của Hội nghị TW 5 khóa XII nhấn mạnh.
Nói cách khác, càn tránh ngộ nhận và đồng nhất vai trò chủ đạo đương nhiên và lâu dài của KTNN với vai trò ngày then chốt đặc thù và sẽ giảm dần của DNNN
Do hiểu nhầm, thu hẹp KTNN chỉ là DNNN dẫn đến sự ngộ nhận lớn là đồng nhất cứng nhắc vai trò chủ đạo đương nhiên và lâu dài của KTNN với vai trò đặc thù của DNNN; hơn nữa, còn hiểu cứng nhắc và đồng nhất bất biến khái niệm chủ đạo trong nền kinh tế trước và sau Đổi mới, kéo theo những tranh luận "vô tiên khoáng hậu" và kết luận sai lệch về vai trò của KTNN và DNNN.
Hơn nữa, cần thấy rằng, vai trò chủ đạo của KTNN cũng có sự điều chỉnh linh hoạt thích hợp với cơ chế thị trưòng và yêu cầu hội nhập quốc tế sâu, rộng, đầy đủ và nghiêm túc của Việt Nam. Theo đó, khu vực KTNN và nhất là các DNNN sẽ ngày càng giảm dần vai trò chủ đạo theo nghĩa truyền thống, từ thống trị tuyệt đối về lượng, lĩnh vực kinh doanh, sang chỉ chủ đạo trong lĩnh vực mà tư nhân không thể, không muốn đảm nhiệm và nhà nước cần độc quyền. Đồng thời, phương thức chủ đạo cũng mềm và tỷ lệ cũng linh hoạt hơn, chủ yếu tham gia dưới hình thức cổ phần và giảm tối đa việc Nhà nước tham gia trực tiếp vào hoạt động kinh tế thông qua các doanh nghiệp nhà nước, chuyển một số nhiệm vụ mà các Bộ, ngành, cơ quan nhà nước không cần thiết phải thực hiện cho tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp đảm nhận theo tinh thần Nghị quyết số: 56/2017/QH14 ngày ngày 24 tháng 11 năm 2017 của Quốc hội về tiếp tục cải cách bội máy hành chính Nha fnuowsc tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
DNNN ngày càng giảm dần vai trò của mình trong nền kinh tế vì lợi nhuận, ngày càng thu hẹp sự chủ đạo từ phạm vi toàn bộ nền kinh tế chỉ còn vào một số lĩnh vực, ngành kinh tế chủ chốt. Đồng thời, vai trò chủ đạo của khu vực KTNN trong thời gian tới cũng cần được nhấn mạnh vào các nội dung và mục tiêu: Nắm giữ các tài sản, tổ chức các hoạt động độc quyền thuộc lĩnh vực đảm bao an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội; chủ động giữ vững các cân đối cơ cấu lớn, liên ngành, cấp quốc gia và ở địa phương, địa bàn cần thiết; chủ động và trực tiếp đảm nhận đầu tư vào những dự án, địa bàn không hấp dẫn hoặc cần thiết để định hướng, mở rộng đầu tư phát triển từ các nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước.
Trên thực tế, vai trò chủ đạo của khu vực KTNN trong nền kinh tế quốc dân sẽ ngày càng linh hoạt và dịch chuyển theo hướng thu hẹp dần cả về quy mô, tỷ trọng và phạm vi hoạt động; từ chiếm hầu như địa vị thống trị trong toàn bộ nền kinh tế trong nền kinh tế đơn thành phần, sang giảm dần tỷ trọng trong kinh tế đa thành phần; và từ có mặt ở tất cả các ngành, nghề, lĩnh vực trên phạm vi toàn quốc, sẽ ngày thu hẹp chủ đạo vào một số lĩnh vực, ngành kinh tế chủ chốt...
Hơn nữa, vai trò chủ đạo của khu vực KTNN trong thời gian tới cần được nhấn mạnh vào các nội dung và mục tiêu vì lợi ích quốc gia và hỗ trợ tối đa kinh tế tư nhân phát triển; nắm giữ các tài sản, tổ chức các hoạt động độc quyền thuộc lĩnh vực đảm bảo an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội; chủ động giữ vững các cân đối cơ cấu lớn, liên ngành, cấp quốc gia và ở địa phương, địa bàn cần thiết để định hướng, mở rộng đầu tư phát triển từ các nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; DNNN hoạt động trên cơ sở tách bạch nhiệm vụ công ích với nhiệm vụ kinh doanh theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác theo quy định của pháp luật và phù hợp với chuẩn mực quốc tế.
Dù có xu hướng ngày càng giảm thiểu, thu hẹp, song quá trình tái cơ cấu và đổi mới quản lý KTNN và DNNN trong bối cảnh mới không phải là làm suy yếu và dần xóa bỏ triệt để các doanh nghiệp và khu vực kinh tế này, mà là làm cho chúng ngày càng hoạt động tốt hơn, hiệu quả hơn và đóng góp nhiều hơn cho kinh tế quốc gia theo nguyên tắc quản lý kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Theo thống kê chung trên thế giới, ở các nước, Chính phủ chỉ giữ 20% vốn tại DNNN và khu vực DNNN chỉ chiếm khoảng 5-20% GDP…
Thực tế cũng cho thấy, động lực và triển vọng hiệu quả phát triển kinh tế-xã hội đã, đang và sẽ tiếp tục phụ thuộc vào những nhận thức và hành động thực tiễn mới, đầy đủ, sâu sắc hơn về phát triển KTTT định hướng XHCN của Việt Nam; vào sự phối hợp hài hòa bàn tay Nhà nước và bàn tay Thị truờng trong một mô hình Nhà nước kiểu mới; coi trọng tính đồng bộ và chú ý đến tính hai mặt của các giải pháp chính sách đa dạng hoá và phối hợp các nguồn lực trong nước và quốc tế; khả năng tăng cường dự báo, thông tin, bảo vệ người tiêu dùng và giữ vững lòng tin trên thị trường, củng cố uy tín quốc gia và niềm tin chiến lược quốc tế vào các đột phá thể chế Việt Nam có tính hội nhập cao và bền vững hơn…!
Có thể nói, nhận thức đúng đắn về vai trò chủ đạo của KTNN và tránh ngộ nhận với vai trò then chốt của DNNN là cần thiết, để không ngộ nhận giữa công cụ với mục tiêu và để sử dụng hiệu quả nhất KTNN, DNNN như một công cụ quan trọng cho thuwcjh iện mục tiêu cao nhất trong công cuộc phát triển nền KTTT định hướng XHCN ở nước ta là xây dựng thành công một Việt Nam "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh".
Quá trình tham gia các hội nhập quốc tế và xóa bỏ những thể chế kìm hãm và làm lệch lạc, lãng phí các nguồn lực DN, dũng cảm hoàn thiện nhận thức và đột phá thể chế cần thiết để hỗ trợ DN phát triển lành mạnh đã, đang và sẽ cho phép từng bước định hình một tầm nhìn mới, một thực tiễn mới và mở ra triển vọng phát triển mới với nhiều thay đổi về chất đối với vai trò, vị thế và cách thức tổ chức mới của cộng đồng DN trong toàn bộ đời sống kinh tế-xã hội Việt Nam thời kỳ chuyển mình hội nhập cùng thế giới…./.
TS. Nguyễn Minh Phong
In bài viết
